PRONKSTUKKEN | KERST
Kerstmis wordt vanaf de 4e eeuw gevierd op 25 december. Van oudsher is dit de feestdag van de zonnegod in de gebieden rondom de Middellandse Zee. Door het oprukkende Christendom is uiteindelijk voor deze dag gekozen om de geboorte van Jezus Christus te vieren. Jezus werd immers ook wel ‘het Licht der Wereld’ genoemd.
17 december
De datum van 17 december, een dag in dezelfde periode, werd door de Romeinen gevierd als een vrije dag. Deze dag was namelijk de Saturnaliën, een feestdag ter ere van de god Saturnus. Dat was de god van de landbouw en het graan. Ook hierin zit een symbool van het wederkerend leven. Deze dag werd streng gevierd. Zelfs rechtbanken waren op deze dag gesloten en algemeen werd aanvaard, dat op deze dag absoluut geen oorlog mocht worden gestart.
Kerstvakantie in de 15e eeuw?
Kijken we in de stadskroniek van Pieter Hendriks, in Kampen het bekende Digestum Vetus uit de periode 1454-1473, dan vinden we niet direct iets terug, wat wij associëren met ‘onze’ beleving van Kerst. Wel valt het op, dat in de periode vanaf ongeveer half december tot begin januari van diverse jaren niets opgetekend werd. Had Pieter Hendriks vrij in die periode? Werd er, al dan niet om religieuze redenen, wat rustiger aan gedaan en de tijd genomen voor andere dingen dan de dagelijkse activiteiten?
Die indruk bestaat niet direct, want tot de kerstperiode en pal erna, gaat het dagelijks leven in Kampen door. Als we het Digestum Vetus mogen geloven, is Kampen een bruisende stad met volop activiteiten en dan staan in dit oude archiefstuk alleen nog maar de excessen..
Zaken uit het dagelijks leven gebeurden, ook zwaardere gevallen, al of geen Kerstperiode…. Zo valt af te leiden, dat pal voor de kerstperiode van 1456 personen die deelgenomen hadden aan een oorlog in Vollenhove geen vergoeding zouden krijgen want dat was tegen de toenmalig heersende gewoonte in. In 1466 werden nog balken voor een nieuwe galg aangeschaft en varkensmest mocht alleen nog maar ’s nachts vervoerd worden, als het donker was. Verder passeren aantekeningen over testamenten en ruzies daarover de revue.
Kerstbomen sinds de 19e eeuw
Het valt te betwijfelen of kerstbomen in de tijd van Pieter Hendriks al in zwang waren. Gemeengoed was het niet. De Rooms-Katholieke Kerk heeft de kerstboom lange tijd buiten de deur gehouden omdat er een heidense oorsprong aan ten grondslag lag uit de tijd der Germanen. Zij zagen in een versierde boom een vruchtbaarheidssymbool. Om die reden staat er pas sinds 1982 een Kerstboom in het Vaticaan in Rome. Gewone mensen halen echter al sinds de 19e eeuw een kerstboom in huis, een gebruik dat algemeen in zwang is gekomen in de daarop komende verdere 20ste eeuw.
Naast het vieren van de geboorte van Jezus Christus, speelt voor veel mensen de gezelligheid in deze donkere periode van de winter een belangrijke rol. Mensen komen samen, geven elkaar een attentie. Veel is mooi versierd en verlicht. Het licht weerkaatst nog eens extra op de kerstballen en kerstslingers in de boom. Dit heeft ook wel een keerzijde: eenzaamheid wordt door sommigen extra gevoeld en pijnlijk ervaren.
Ook Kampen beleeft in 2019 weer de Kerstperiode, elk op zijn of haar eigen manier. Een periode om stil te staan bij grote idealen zoals Vrede op Aarde in de Mensen een Welbehagen. Helaas is er sinds de Romeinse Saturnaliën niet veel meer bereikt dan een wensgedachte. Maar wie weet, ooit in de toekomst.
Aan iedereen: een hele mooie en goede Kerst 2019 toegewenst.
De afbeelding komt uit het DOM Missaal uit 1514 (C1053)