Wat een archiefstuk teweeg kan brengen
Een onderzoek en een concert
Als een muziekliefhebber en vrijwilliger van het Stadsarchief een muziekblad vindt tussen de archiefstukken! Dan gebeurt er van alles. We gingen op speurtocht en onderzoek uit om alles boven tafel te krijgen over deze ouverture en de componist. Er zijn nog een paar open eindjes. Helpt u mee?
Daarnaast wordt de Ouverture op zaterdag 30 maart 2019 opgevoerd door het Kamper Symfonieorkest "Fidelio" tijdens het concert in de Burgwalkerk. Naast dit muziekstuk wordt er die avond muziek gespeeld van Handel, Holst, de Beatles, maar ook van Bach en Mozart.
Het concert is inmiddels geweest. Uit het persbericht in Weekblad De Brug: "Bijzonder was de uitvoering van een ouverture uit het Stadsarchief van Kampen van de Kamper componist Frederik van der Dussen (1818-1875). Het was voor zover bekend de eerste uitvoering van het werk in Kampen."
Op zoek naar meer informatie
Nog niet alle informatie is compleet. Help je mee? Waar zijn de antwoorden te vinden op deze vragen?
- Wie heeft er meer informatie over Frederik van der Dussen zelf?
- Wie weet er meer over deze ouverture. Bijvoorbeeld andere uitvoeringen die ooit gegeven zijn)?
- Wie weet of er eventuele andere composities van Frederik van der Dussen (zie nr. 6 hieronder)?
En deze vragen worden gesteld in de resultaten van de speurtocht en onderzoek naar Frederik van der Dussen:
- En wie weet of er eventuele andere composities van Kamper componisten bestaan?
- Op 30 juni 1830 koopt zijn vader het huis Oudestraat, oostzijde, wijk 2 nummer 288 te Kampen. Op welk huidige adres staat dit huis nu? Op deze vraag is het antwoord inmiddels gevonden: Het is nu de linkerhelft van wat nu de Scapino aan de Oudestraat 45 is.
- Waar woonde de familie Van der Dussen vóór 1830?
- Wanneer is Frederik precies verhuisd naar Harlingen?
Het onderzoek:
1. De Ouverture
Het titelblad van het muziekstuk in het Stadsarchief Kampen, nummer C02007, luidt: “Première / Ouverture / à / grand Orchestre / Composée et dédiée respectueusement / à son excellence / Monsieur le Comte / I.H. de Rechteren d’Appeltern, / Gouverneur de la province d’Overijssel / par / F. van der Dussen / Artiste à Campen / N° 294 / Prix f 5. / Amsterdam / chez L.W. Roumen, / à Leipzig, chez C.F. Peters. / Deposé.”
De partijen zijn voor 2 fluiten, 2 hobo's, 2 klarinetten, 2 fagotten, 2 hoorns, 2 trompetten, 1 trombone, pauken en strijkers (1e en 2e violen, altviolen, violoncelli en contrabas). Dit is in die tijd een (gewoon) groot orkest.
De ouverture staat in Es-groot en begint met een langzame inleiding "Introduzione: Adagio ma non troppo" met meteen aansluitend een uitgebreid "Allegro".
2. Datering
Voor de bepaling van het tijdstip van de publicatie van de ouverture is de gouverneur van belang: Jacob Hendrik graaf van Rechteren van Appeltern (Appeltern, 27 november 1787 - H. Klein IJsselvliet, Spoolde, Zwollerkerspel, 9 juli 1845). Bij Koninklijk Besluit van 6 december 1830 werd hij met ingang van 26 januari 1831 benoemd tot gouverneur van Overijssel, en hij werd op 12 oktober 1840 opgevolgd door zijn broer Johan Derck graaf van Rechteren van Ahnem.
3. Personalia
Daardoor moet “F. van der Dussen” haast wel Frederik (Fredrik) van der Dussen (1818-1875) zijn, simpelweg omdat er op dat moment geen andere F. van der Dussens in Kampen zijn. Alle andere personen met die naam die ik gevonden heb, waren of in 1831 al overleden of in 1840 nog niet geboren. Overigens heb ik geen andere voornamen gevonden voor een "F. van der Dussen" dan Frederik of Fredrik. 'Onze' Frederik van der Dussen is geboren op 26 augustus 1818 te Kampen om 3.00 uur (www.archieven.nl) als oudste zoon van Jan Hermen van der Dussen, organist van de Bovenkerk van 1805 tot zijn dood in 1859, stadsmuzijkmeester en beiaardier, en Johanna Geertruida Zegers, die op 22 mei 1817 te Kampen getrouwd waren.
Frederik van der Dussen is 57 jaar oud, ongehuwd en ‘zonder beroep’ overleden op 19 november 1875 te Harlingen om 11.00 uur in huis Wijk G nummer 66 (www.allefriezen.nl). Dit is nu Brouwerstraat 21.
4. Beroep
Frederik is organist geweest van de Doopsgezinde kerk te Kampen tussen 1833 en 1843. "Hij was een leerling van zijn vader." (boek: Orgels en organisten in Kampen, W.D. van der Kleij en W.H. Zwart).
"Vanaf 1843 werd hij benoemd tot organist en muziekdirecteur te Harlingen. Hij was ook componist." (boek: Orgels en organisten in Kampen, W.D. van der Kleij en W.H. Zwart, blz.88; ook in www.debovenkerk.nl/organisten).
Op 28 januari 1863 viert "F. van der Dussen, muziekonderwijzer", dat hij in Harlingen 20 jaar werkzaam is geweest als orkestdirecteur. "Ook in zijne betrekking als organist bij de doopsgezinde gemeente ontving de heer Van der Dussen een zeer vereerend blijk van ingenomenheid, daar hem n.l. door den kerkeraad eene aanzienlijke verhooging van tractement werd toegekend." (Caecilia, 1863, blz.77)
"Op 2 november 1852 trad hij op als keurmeester van het orgel in Harlingen in verband met een conflict tussen orgelmaker Van Dam en de kerkvoogdij aldaar." (boek: Orgels en organisten in Kampen, W.D. van der Kleij en W.H. Zwart, blz.88). Uit 1858 is bekend dat Frederik optrad als keurmeester van het orgel te Kimswerd (boek: Orgels en organisten in Kampen, W.D. van der Kleij en W.H. Zwart, blz.36).
In Kampen wordt Frederik opgevolgd door zijn broer Glaudi Arnold van der Dussen (21 mei 1826 - 29 december 1846).
5. Woonadressen
Op 30 juni 1830 koopt zijn vader het huis Oudestraat, oostzijde, wijk 2 nummer 288 te Kampen. Op welk huidige adres staat dit huis nu? In alle bevolkingsregisters en bevolkingstellingen die ik erop nagekeken heb (vanaf 1839) woont Frederik op dat adres, of woont hij er niet meer omdat hij naar Harlingen verhuisd is. Kennelijk heeft hij in Kampen nooit op zichzelf gewoond.
- Waar woonde de familie Van der Dussen vóór 1830?
- Wanneer is Frederik precies verhuisd naar Harlingen?
In de periode 1851-1860 woont hij in Harlingen op de adressen E.31 en E.47 ( www.allefriezen.nl in het bevolkingsregister van 1851-1860).
Dit zijn nu de adressen: Voorstraat 42, 8861 BM Harlingen respectievelijk Voorstraat 12, 8861 BK Harlingen ( www.kleinekerkstraat.nl).
In Harlingen wordt hij ingeschreven op 1 december 1861: eerst op het adres C.150 en waarschijnlijk niet veel later op adres G.66 (www.allefriezen.nl in het bevolkingsregister van 1860-1880).
Dit zijn nu de adressen: Noorderhaven 76 en 78, 8861 AP Harlingen, respectievelijk Brouwersstraat 21, 8861 CW Harlingen ( www.kleinekerkstraat.nl). Daar is hij overleden.
N.B. Vlak voordat Frederik van der Dussen naar Harlingen kwam was de muziekmeester die in Voorstraat 42 woonde overleden: Jouke Bolton Schuil, geboren 7 juni 1811 te Leeuwarden, overleden op 9 oktober 1842, 31 jaar oud, muziekmeester, man van Akke Zijlstra, winkeliersche, vader van minderjarige Fokje, Johanna en Martinus Joukes Schuil. Er behoorde geen onroerend goed tot de nalatenschap ( www.kleinekerkstraat.nl). Uit www.nikhef.nl/~louk/MESKW/generation8.html moge blijken, dat Frederik van der Dussen echt de opvolger van Jouke Bolton Schuil was.
6. Composities
a. De bovengenoemde ouverture, gecomponeerd tussen 1833 (Frederik organist) en 1840 (de gouverneur treedt af). Hiervan is de muziek bewaard. Deze ouverture is vermoedelijk werkelijk uitgevoerd en wel in Deventer in de winter van 1842-1843 (Nederlandsch Muzikaal Tijdschrift Vijfde Jaargang 1843 No. 8. Utrecht, 15 April 1843 ). Er schijnt in Deventer nog ergens een set partijen van deze ouverture te zijn (volgens Rik Hendriks van het Haags Gemeentearchief / Nederlands Muziek Instituut), maar die heb ik nog niet kunnen traceren.
b. Als zijn vader Jan Herman van der Dussen op 14 augustus 1855 zijn vijftigjarig jubileum als Stadsorganist, Muzijkmeester en Organist van de Bovenkerk te Kampen viert, dirigeert Frederik enkele werken, waaronder "Die Erinnerung, Chorgesang, Gedicht van Herder. Muzyk van F. van der Dussen" (het gedicht is van Johann Gottfried (von) Herder 1744-1803; de muziek is gezet voor gemengd koor met orgelbegeleiding en deels voor sopraan en 2 alten, met een recitatief). (Caecilia, 1855, blz.165; Stadsarchief Kampen B00071). Hiervan is alleen de tekst bewaard.
c. In Harlingen had "componist Van der Dussen" een spoorwegmars gecomponeerd voor de opening op 14 oktober 1863 van de spoorlijn Harlingen-Leeuwarden ( www.noorderbreedte.nl/1995/12/01/leeuwarden-harlingen-vv/). Hiervan is bij mijn weten niets bewaard dan alleen de titel.
7. Uitgevers
a. Amsterdam chez L.W. Roumen Ik vind een uitgever en een vioolbouwer: is dit dezelfde persoon? Uitgever L.W. Roumen publiceert in ieder geval in de 1829 tot 1837 muziekwerken (enkele Naamlijsten van uitgekomen boeken, kaarten, prentwerken, enz. [...] Te Amsterdam, bij / C.L. Schleijer).
Er is ook een vioolbouwer Lodewich Wilhelm Roumen in Amsterdam. Er zijn violen bekend uit 1818, 1820 en 1822 ( www.muziekinstrumentenfonds.nl , www.strijkersforum.nl).
Deze vioolbouwer was op 12 april 1777 te Maastricht gedoopt in de Sint Jacobskerk als Ludovicus Wilhelmus Joannes: deze derde voornaam heeft hij overigens zijn leven consequent nimmer vermeld zolang dit niet onvermijdelijk was, zoals bij officiële gelegenheden. Hij trouwde in Kampen op 13-12-1798 met Anna Gezelschap (overleden op 02-01-1830), en hun zoon Joannes Arnoldus (de latere vioolbouwer) werd op 15-03-1801 in Groningen gedoopt. Volgens Balfoort ging L.W. Roumen omstreeks 1804 terug naar kampen en woonde hij omstreeks 1810 te Utrecht. Hij hertrouwde op 22-12-1831 Margjen ter Wee (overleden 11-09-1841). Hijzelf overleed op 3-10-1854 te Kampen. Een tweede zoon Johannes Matthias Roumen is geboren in 1813. Een dochter Susanna Sophia Roumen is gereformeerd gedoopt op 29-09-1808 te Kampen (maar de vader Lodewijk Willem Roumen was Rooms) (www.archieven.nl). Een zoon Ludovicus Wilhelmus Roumen wordt op 18-06-1810 te Utrecht Rooms gedoopt) (www.archieven.nl). Stadsarchief Kampen: 00124-I-553c Rambonnet, Francois: Notariële akte 3087 Albertus Berghuijs verklaart namens Lodewijk Wilhelm Roumen (koopman te Amsterdam) toestemming te verlenen tot het radieren van een hypotheekinschrijving dd. 3 juni 1831, genomen t.l.v. Jacob Berghuijs (www.archieven.nl). Ludovicus Wilhelmus Joannes Roumen (gedoopt te Maastricht 12-04-1777, zoon van Joannis Roumen en Maria Catharina Gorissen) trouwt op 19-09-1843 te Kampen nog een derde keer, met Maria Meijer (gedoopt te Amsterdam 23-11-1791, weduwe van Jacob Berghuijs, dochter van Hendrik Meijer en Seitje Walkenhorst) (www.archieven.nl).
b. à Leipzig, chez C.F. Peters Deze uitgeverij bestaat nog steeds.
8. Ouders van Frederik van der Dussen
vader Jan (Johan) Herman (Hermen, Herm, Harmen) van der Dussen (30-09-1782 te Arnhem -15-02-1859 te Kampen)
zoon van Frederik (Fredrik) van der Dussen (1753-1828), in 1767-1770 organist van de Broederenkerk te Zutphen, in 1770-1821 organist van de Grote Kerk te Arnhem.
en van Margaretha Ganderheijden (1758-1833)
getrouwd op 22-05-1817 te Kampen met
moeder Johanna Geertrui Zegers (1796-1872)
dochter van Andreas Ganderheide (ca. 1730-1760, van 27-08-1752 tot zijn overlijden op 06-10-1760 predikant te Rossum)
en van Helena Damen (ca. 1730-?)
Jan Herman van der Dussen koopt op 30-06-1830 voor f.4000.- van David George Escher het huis Oudestraat, oostzijde, wijk 2 nummer 288 te Kampen.
Verder zijn er nog verscheidene akten in het Stadsarchief Kampen waarin hij optreedt als voogd voor zijn schoonzusje of op andere wijze.
Omdat hij ook beiaardier was van de Nieuwe Toren, is er van hem en zijn opvolger een "versteekboek" bekend. Daarin zijn van hem 114 uurprogramma's overgeleverd die hij als beiaardier maakte voor de automatische speeltrommel van het carillon (Klok en Klepel, maart 2002, in het Stadsarchief Kampen als C02548).
Afgezien van de boven onder 6c. genoemde feestbundel uit 1855, waarin een compositie "Danklied" (met tekst) en en enkele arrangementen van hem genoemd worden (Stadsarchief Kampen B00071), zijn er ook nog drie bundeltjes met "Gezangen bij de openbare prijsuitdeeling aan het Stads-instituut van opvoeding en onderwijs te Kampen" uit 1839, 1840 en 1841 bekend met elk drie teksten van door hem (geschreven?) en op muziek gezette liederen "Voor de prijsuitdeeling", "Na de prijsuitdeeling" en "Slotzang" (in het Stadsarchief Kampen als B00827, B00828 en B00829).
Kinderen
1. Frederik van der Dussen (26-08-1818 te Kampen - 19-11-1875 te Harlingen)
2. Jan Bernard (19-09-1820 te Kampen - 25-02-1909) Griffier / Notaris
3. Johan Herman (02-12-1822 te Kampen - 27-04-1899 te Kampen) expediteur
4. Annette Johanna van der Dussen (30-09-1824 te Kampen - 17-05-1908 te Kampen)
5. Gloudi Arnold van der Dussen (21-05-1826 te Kampen- 29-12-1846 te Kampen, vanaf 1843, na Frederik, organist van de Doopsgezinde Kerk te Kampen)
6. George van der Dussen (19-04-1833 te Kampen - 28-12-1833 te Kampen)
7. Hendrika Johanna Helena van der Dussen (22-10-1835 te Kampen - 22-09-1838 te Kampen)
8. Petronella Philippine Jacoba van der Dussen (04-03-1839 te Kampen - 08-12-1902 te Kampen: ongehuwd en zonder beroep)
Alleen van 2. Jan Bernard en 3. Johan Herman weet ik dat zij getrouwd zijn en nakomelingen hebben gekregen.
Een kleinzoon van Johan Herman is Jacobus Aegidius Herman Jan van der Dussen (23-01-1900 te Kampen - 7 oktober 1989 te Soest). Dit is de latere burgemeester van Hengelo en Dordrecht. In Hengelo heeft hij ervoor gezorgd, dat er een toren bij het stadhuis kwam met een carillon.